Birçok ulusal ve uluslararası kuruluş, fiziksel aktivite ve egzersiz eğitiminin sağlık üzerindeki olumlu etkilerini kanıtlamıştır. Ancak, egzersiz her sağlık sorununa çözüm değildir ve bazı durumlarda kendi başına sağlık komplikasyonlarına yol açabilir.
Birçok kişi, aşırı egzersizin dolaşımdaki hormon seviyelerini değiştirerek endokrin bozuklukları hızlandırabileceğini bilmemektedir. Özellikle, yoğun egzersiz yapan erkek ve kadın sporcular bu tür risklere daha fazla maruz kalmaktadır.
Son zamanlarda, erkekler üzerinde yapılan araştırmalar bu konuda dikkat çekici bir şekilde artmış ve egzersiz yapan erkeklerin üreme sağlığı üzerindeki olumsuz etkileri daha fazla vurgulanmaktadır.
(1) Hipogonadizm nedir?
(2) Erkeklerde normal testosteron seviyeleri nelerdir?
(3) Testosteron sporcular için neden bu kadar önemlidir?
(4) Egzersiz hipogonadizmine yol açan durumlar nelerdir?
(5) Bu durum bir işlev bozukluğu mu, yoksa adaptif bir düzenleme mi?
(6) Sporcuların düşük testosteron ile başa çıkma yöntemleri nelerdir?
Eğer testosteron seviyesi düşük ise ve aşağıdaki belirtiler mevcutsa, hipogonadizm tanısı konulabilir. Düşük testosteron ve hipogonadizm belirtileri:
| Düşük testosteron — hipogonadizm belirtileri |
|---|
| Fiziksel performansın azalması Uyku bozuklukları Uyuşukluk Motivasyon kaybı Libido azalması Cinsel işlev bozukluğu Spermatogenez bozuklukları Kas kütlesi kaybı Sperm bozuklukları Kemik mineral yoğunluğu kaybı Depresyon |
Egzersiz Hipogonadizmine Yol Açan Durumlar Nelerdir?
1980'lerin ortalarından itibaren yapılan bazı önemli çalışmalar, dayanıklılık egzersizi yapan erkeklerin daha düşük dinlenme testosteron seviyelerine ve/veya HPG ekseni bozulmalarına sahip olduğunu göstermiştir.
Egzersiz endokrinolojisi bağlamında, akut egzersizin hormonlar üzerindeki etkisi ile kronik egzersizin etkisi arasındaki farkı anlamak önemlidir. Akut egzersiz, egzersizin yoğunluğu ve süresiyle orantılı olarak dolaşımdaki hormon seviyelerini artırırken, kronik ve aşırı egzersiz hormon seviyelerinin düşmesine neden olabilir.
Aşırı Antrenman Sendromu
Ağır antrenman yükleri ile ilgili olarak yapılan birçok çalışma, testosteron seviyelerinin azaldığını ve bunun, sporcuların aşırı antrenman nedeniyle performans düşüklüğü yaşamasıyla ilişkili olduğunu göstermektedir. Ancak, bu bulgu evrensel değildir.
Aşırı Antrenman Sendromu teşhisi konan sporcular, kronik performans düşüklüğü yaşar ve bu durum, rekabetçi sezonlarının kısalmasına veya sona ermesine neden olabilir. Aşırı Antrenman Sendromu, antrenman yöntemi fark etmeksizin birçok farklı spor dalında gözlemlenmiştir.
Aşırı antrenman yapan sporcuların şikayetleri:
| Parasempatik değişiklikler | Sempatik değişiklikler | Diğer-kombine |
|---|---|---|
| Yorgunluk | Uykusuzluk | Düşen performans |
| Depresyon | Sinirlilik | Anoreksiya — kilo kaybı |
| Bradikardi | Ajitasyon | Zihinsel konsantrasyon eksikliği |
| Motivasyon eksikliği | Taşikardi (hızlı kalp atışı) | Ağrılı, sert kaslar |
| Düşük tansiyon (hipotansiyon) | Yüksek tansiyon (hipertansiyon) | Kaygı |
| Anormal kalp atış hızı | Huzursuzluk | Dinlenmeden uyanmak |
| Artmış bazal metabolizma hızı | Endokrin bozukluklar (ör., düşük testosteron, yüksek kortizol, düşük tiroid hormonları) |
Kilo Kısıtlamalı Sporlar
Tarihsel olarak, sporcularda ciddi testosteron düşüşlerinin ilk kez kaydedildiği sporlar arasında güreş yer almıştır (ör., Olimpik serbest stil, Greko-Romen ve/veya Amerikan koleji güreşi). Yaklaşık 40 yıl önce yapılan araştırmalar, yetişkin erkek güreşçilerde, rekabetçi sezonlarda, sezon dışı dönemlere kıyasla önemli testosteron düşüşleri olduğunu ortaya koymuştur. Birçok başka araştırma da bu bulguları sadece güreşçilerde değil, diğer kilo kısıtlamalı sporlarda da doğrulamıştır.
"Enerji kullanılabilirliği" terimi önemli bir kavramdır. Enerji kullanılabilirliği, günlük egzersiz için harcanan enerji miktarını, günlük kalori alımından çıkararak vücudun geri kalan işlevleri için geriye kalan enerji miktarını ifade eder. En basit haliyle:
Enerji Kullanılabilirliği = Diyetle Alınan Enerji − Egzersiz Enerji Harcaması
Düşük enerji kullanılabilirliği durumu (LEA), erkeklerde birçok fizyolojik soruna yol açarken, özellikle düşük testosteron seviyeleri ile ilişkilidir.
Egzersiz Hipogonadal Erkek Durumu
Buna karşılık, bazı sporcular düşük testosteron seviyelerine sahip olsa da sağlık ve performans sorunları yaşamazlar. Bu bireylerin, endokrin bir sorun yaşamadığı, ancak düzenli egzersiz nedeniyle HPG ekseninde yeni bir denge noktasına ulaşıldığı düşünülmektedir. Yani, düşük testosteron seviyelerine adapte olmuşlardır ve mevcut seviyeler onlar için sorun teşkil etmez.
Çalışmalar, ne kadar uzun süre dayanıklılık antrenmanı yapılırsa, dinlenme testosteron seviyelerinin o kadar düşük olduğunu göstermektedir.
Sonuç olarak, eğer bir sporcunun düşük testosteron seviyesi varsa ancak cinsel isteksizlik, ereksiyon sorunu veya motivasyon düşüklüğü gibi belirtiler göstermiyorsa testosteron tedavisi almasına gerek yoktur. Bu, kronik egzersize bağlı olarak gelişen bir adaptasyon mekanizmasıdır.
Buna karşılık, makalede belirttiğimiz hipogonadizm belirtileri varsa, testosteron replasman tedavisi uygulanabilir.
